Pijneducatie voor patiënten met chronische pijn: de volgende hype binnen de fysiotherapie?

door | mrt 15, 2024 | Kennis over Pijn

PijnEducatie
PijnEducatie

Pijn komt veel voor

Naar schatting heeft één op de vijf Nederlanders last van chronische pijn en worden de kosten voor deze patiëntencategorie geraamd op 20 miljard euro.1Pijn wordt veelal gezien als een symptoom van onderliggende ziekte of schade aan lichamelijk weefsel. Echter is pijn een multifactorieel signaal waarbij een onderliggende ziekte of schade hier niet aan ten grondslag hoeft te liggen.1 Bij aanhoudende pijn of chronische pijn is er geen sprake meer van schade maar een complex multifactorieel pijnprobleem. Zo kan er sensitisatie ontstaan van het centrale zenuwstelsel, ook wel centrale sensitisatie genoemd, waardoor mensen pijn blijven voelen ondanks dat het lichamelijk weefsel is hersteld.1

Nieuwe behandeling voor pijn?

Traditionele behandelingen gericht op het verbeteren van spierkracht, coördinatie, houding of afname van symptomen als hoge spierspanning hebben dan een beperkte of tijdelijke invloed op de afname van de pijnklachten.

De laatste jaren wordt het belang van pijneducatie voor patiënten met chronische pijn steeds meer benadrukt.2 Pijneducatie is een interventie waarbij aan de patiënt uitleg wordt gegeven over complexe biopsychosociale processen bij pijn door gebruik van metaforen, voorbeelden en afbeeldingen ter verduidelijking. Het doel hiervan is het positief beïnvloeden van de cognities van patiënten ten opzichte van de door hen ervaren pijn. Het hervormen van deze cognities moet leiden tot een afname van het catastroferen van pijn en kinesiofobie. Daarmee dient pijneducatie bij te dragen aan het bevorderen van zelfmanagement en gedragsverandering van de patiënt met chronische pijn.

Om zorgverleners en patiënten hierbij te helpen is er een scala aan verdiepingscursussen beschikbaar, is er op het internet veel informatie te vinden en worden er ook steeds meer technologisch hulpmiddelen en programma’s ontwikkeld, bijv. met virtual reality. Hierbinnen wordt nog wel eens geclaimd dat pijneducatie een effectieve interventie is voor het verminderen van pijn bij patiënten met chronische pijn, maar is dit wel terecht? Wordt pijneducatie hiermee niet ten onrechte ingezet als een ‘eenvoudige’ interventie, of zelfs als een panacea voor een complex multifactorieel pijnprobleem?

De effecten van pijneducatie

Voor een populair onderwerp als pijneducatie, is er relatief weinig literatuur van hoge kwaliteit welke de effecten van pijneducatie weergeven. Traeger et al. beschreven in 2018 dat intensieve pijneducatie geen klinische relevante verschillen bij acute lage rugklachten geeft t.o.v. ‘placebo’ educatie.3 Tegner et al. publiceerden in 2018 een review waarbij is gekeken naar het effect van verbale pijneducatie bij chronische lage rugpijn. Zij vonden dat pijneducatie leidt tot een klein significant verschil in pijnreductie, maar niet groter dan bij ‘traditionele’ interventies (pijnstillers, oefeningen, acupunctuur)  en ook de afname in ervaren beperkingen was matig.4 Watson et al. beschreven in 2019 ook dat pijneducatie niet leidt tot relevante afname in pijn en beperkingen in het dagelijks leven bij patiënten met chronische musculoskeletale klachten.5 Uit deze reviews, voornamelijk bestaand uit studies van lage kwaliteit, komt de conclusie dat pijneducatie geen geschikte interventie is voor het reduceren van pijn en beperkingen in het dagelijks leven bij patiënten met chronische pijn.

Is pijneducatie effectief?

De huidige literatuur laat in elk geval niet zien dat pijneducatie een ‘wondermiddel’ is wat ‘eenvoudig’ is in te zetten bij patiënten met chronische pijn. Een leuke hobby voor de therapeuten, maar niet zo boeiend voor patiënten? Weggooien dan maar? Nou, dat lijkt wat te vroeg, want er zijn nog wel wat kanttekeningen en nuanceringen te plaatsen.

Veel van de effectstudies zijn gedaan met behulp van een RCT. Hoewel de RCT zeker sterke kanten heeft, is er ook kritiek.6 Binnen een dergelijke studie design werden patiënten gerandomiseerd, waarna zij pijneducatie of een andere interventie kregen. Binnen dergelijke studies werd getoetst of pijneducatie effectiever was dan een andere interventie (in casu: het verschil in effect), maar niet de effectiviteit van de interventie zonder iets anders te doen (interne controle). Ook is er geen matching gedaan tussen de educatie behoefte van de patiënt en inhoud en dosis van de pijneducatie. In geen van de studies is gemeten wat het basis en eindniveau was van de kennis en attitudes van de patiënten t.o.v. pijn. Daarmee bestaat de kans dat de pijneducatie voor de ene patiënt te veel en/of te uitgebreid was, terwijl de andere patiënt te weinig en/of niet gedetailleerd genoeg was. Een standaard interventie voor een heterogene groep is een recept voor kleine effecten.

Het doel van pijn uitleggen

Daarnaast is het de vraag of de meerwaarde van pijneducatie verwacht kan worden op het gebied van pijnvermindering of beperkingen in het dagelijks leven. Uit dezelfde literatuur komt namelijk naar voren dat pijneducatie effectief is voor het verminderen van catastroferen over pijn en kinesiofobie.4,5,7 Doelen van pijneducatie kunnen zijn het verkrijgen of vergroten van inzicht in het biopsychosociale model en het verminderen van de ervaren dreiging van pijn.. Daarmee kan pijneducatie geschikt zijn om draagvlak te creëren voor actieve interventies, en draagt het tevens bij aan een sterke therapeutische alliantie. Dit kan leiden tot een actieve copingstijl, positieve veranderingen in eigen gedrag en leefstijl van de patiënt resulterend in een betere kwaliteit van leven bij chronische pijn. Daarvoor is inderdaad bewijs gevonden: wordt pijneducatie gecombineerd met activerende interventies, dan kan dit leiden tot een reductie van de consumptie van gezondheidszorg, en vermindert het de daaraan gerelateerde kosten met (mogelijk) 40%.7,8 Dit plaatst pijneducatie in een ander perspectief, niet als een op zichzelf staande interventie, maar als een onderdeel van de gehele behandeling.

Conclusie – Uitleggen van pijn lijkt belangrijk te zijn

De huidige literatuur laat niet zien dat pijneducatie als losstaande interventie sterk positief bijdraagt aan het verbeteren van pijn en beperkingen bij patiënten met chronische pijn. Daarmee is er geen grond voor de ‘hype’ welke pijneducatie dreigt te worden. Pijneducatie kan wel een belangrijke interventie zijn binnen de zorg voor patiënten met chronische pijn: niet losstaand, maar voorwaardelijk om tot gezamenlijke en gepersonaliseerde doelen en behandelstrategie te komen. Er is echter nog veel onbekend over het optimaal personaliseren van inhoud en dosis van pijneducatie.

Referenties:

  1. van Wilgen P, Wat is Pijn? Medisch contact. 2020;24(6):40-42
  2. Zorgstandaard chronische pijn. https://pijnalliantieinnederland.nl/zorgstandaard-chronische-pijn/. Versie 28-3-2017. Geraadpleegd op 20-12-2020.
  3. Traeger AC, Lee H, Hübscher M, et al. Effect of intensive patient education vs placebo patient education on outcomes in patients with acute low back pain: a randomized clinical trial. JAMA Neurol. 2019;76(2):161-169.
  4. Tegner H, Frederiksen P, Esbensen BA, Juhl C. Neurophysiological pain education for patients with chronic low back pain: a systematic review and meta-analysis. The Clinical Journal of Pain. 2018;34(8):778-786.
  5. Watson JA, Ryan CG, Cooper L, et al. Pain neuroscience education for adults with chronic musculoskeletal pain: a mixed-methods systematic review and meta-analysis. The Journal of Pain. 2019;20(10):1140.e1-1140.e22.
  6. https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2017/06/19/zonder-context-geen-bewijs. Versie 19-6-2017. Geraadpleegd op 11-1-2021.
  7. Nijs J, Wijma AJ, Willaert W, et al. Integrating motivational interviewing in pain neuroscience education for people with chronic pain: a practical guide for clinicians. Physical Therapy. 2020;100(5):846-859.
  8. Louw A, Sluka KA, Nijs J, Courtney CA, Zimney K. Revisiting the provision of pain neuroscience education: an adjunct intervention for patients, but a primary focus for clinician education. J Orthop Sports Phys Ther. Published online October 19, 2020:1-12.